پت اسکن

Pet scan  یا( positron emission tomography) به معنی توموگرافی انتشار پوزیترون که اولین بار درسال ۱۹۷۵ در دانشگاه واشنگتن در سنت لوییس  توسط مایکل فلپس اختراع شد یک تصویر برداری پزشکی هسته ای سه بعدی و تصویر رنگی از فرایندهای عملکردی درون بدن انسان است که پزشک برای تشخیص بیماری ، میزان توسعه بیماری در بدن و دیدن چگونگی مراحل پیشرفت در درمان بیماری استفاده می کند. از pet scan معمولا برای تشخیص سرطان، بیماری های قلبی،اختلالات مغزی از جمله مشکلات سیستم عصبی مرکزی و آلزایمر استفاده می شود.

Pet scan چگونه کار می کند؟

قبل از انجام پت داروی رادیواکتیو به بیمار تزریق می شود. این رادیو دارو به مواد شیمیایی طبیعی بدن چون گلوکز می پیوندد که به ترکیب آن radiotracer می گویند.

radiotracer   به محل هایی می رود که در حالت طبیعی در آن محل ها یافت میشود به عنوان مثال, FDG(fluoro deoxy glucose) داروی رادیو اکتیوی است که به گلوکز میپیوندد تا یک radiotracer ساخته شود .گلوکز به بخش هایی از بدن می رود که برای تامین انرژی به قند نیاز دارند . بافتهای طبیعی در مصرف انرژی با بافتهای سرطانی متفاوتند یعنی تراکم FDG در بافتی نشانه سرطانی بودن آن بافت خواهد بود.

از شکسته شدن   radiotracer   در داخل بدن بیمار پوزیترون ساخته می شود. Pet scan انرژی ساطع شده از این ذرات بار مثبت (پوزیترون) را که به صورت جفت اشعه ی گامایی هستند به وسیله ردیاب پوزیترون   آشکار می کند و به صورت یک تصویر سه بعدی بر روی مانیتور نشان می دهد.

تصویر  حاصل نشان میدهد که عملکرد  قسمت های مختلف  بدن بیمار با توجه به  چگونگی شکستن radiotracer چگونه می باشد. تصویر پت وجود سطوح مختلف پوزیترون  را بر اساس درخشندگی و رنگ نمایش می دهد.

 

پزشکان  از پت اسکن به عنوان یک تست تکمیلی  در کنار MRIو CT-scan استفاده میکنند  زیرا  سی تی اسکن یا MRI می تواند  اندازه و شکل اندام بدن و بافت را ارزیابی کند ولی با این حال ، آنها نمی توانند عملکرد اندام را نشان دهند. پت اسکن عملکرد فیزیولوژیک اندام را نشان می دهد. به عبارت دیگر ، MRI یا سی تی اسکن به شما آنچه که به نظر می رسد را نشان می دهد ، در حالی که پت اسکن می تواند آنچه که در عملکرد عضو واقعا وجود دارد نشان دهد.

 

Pet/CT scan

در سال ۲۰۰۱ نخستین سیستم پت-سی تی که در واقع تلفیقی از مقطع‌نگاری رایانه‌ای و مقطع‌نگاری با نشر پوزیترون بود وارد بازار گردید  که امروز این دستگاه در ایران هم یافت میشود.

 

میزان اشعه دریافتی و عوارض

به نقل از مرکز پزشکی هسته ای (پت سی تی اسکن) فردوس، میزان اشعه ای که بیمار در این اسکن دریافت می کند معادل انجام کمتر از یک CT اسکن معمولی و نیز معادل میزان کل اشعه ای است که فرد در طی دو- سه سال از محیط به طور طبیعی دریافت می کند. این میزان تشعشع بسیار کم است و در صورت عدم بارداری و شیردهی ضرری متوجه  فرد نخواهد کرد . به علاوه از آنجا که گلوکز رادیواکتیو از طریق کلیه ها و مثانه دفع می شود، لذا مصرف هر چه بیشتر آب و دفع هرچه بیشتر ادرار میزان تشعشع دریافتی  را به حداقل خواهد رساند. در حال حاضر سالانه 2 میلیون PET-CT در سراسر دنیا انجام می شود. تا کنون عارضه ای از تزریق قند نشاندار و سایر داروهای PET گزارش نشده است. این روش کاملا غیر تهاجمی است و در صورتیکه  بیمار بارداری و یا شیردهی نداشته باشد ماده رادیواکتیو تزریق شده هیچ گونه عارضه ای نخواهد داشت. این داروی رادیو اکتیو نیمه عمر بسیار کوتاهی دارد و بعد از 24 ساعت از تزریق تقریباٌ به طور کامل از بدن پاک می شود.

فرایند اسکن:

به اکثر افراد توصیه می شود از مصرف هر گونه مواد غذایی برای حداقل چهار تا شش ساعت قبل از اسکن  بپرهیزند، اما به نوشیدن مقدار زیادی آب سفارش می شوند. گاهی هم  از بیماران خواسته می شود که از مصرف کافئین به مدت حداقل 24 ساعت قبل از اسکن خودداری کنند.

 مقدار کمی از رادیودارو یا به بازوی بیمار تزریق می شود و یا به صورت  گاز تنفس میشود. رسیدن هر دارویی به هدف مورد نظر در بدن ممکن است از 30 دقیقه تا 90 دقیقه طول بکشد. در زمان انتظار کشیدن برای رسیدن رادیو دارو به محل مورد نظر، بیمار باید ثابت بماند و صحبت نکند. ممکن است به برخی از بیماران برای آرامش دارویی مثل دیازپام داده شود.

در طول اسکن بی حرکت بودن بیمار بسیار اهمییت دارد. با توجه به این که چه  بخشی از بدن اسکن میشود، کل فرایند از حدود 30 تا 60 دقیقه طول می کشد.

اگر بیمار احساس ناخوشایندی داشته باشد می تواند زنگ اخبار را فشار دهد. در طول کل فرآیند بیمار توسط کارشناس نظاره می شود.

پس از اسکن:

•هر چند حدود 60% داروی رادیو اکتیوی که تزریق شده قبل از خروج از مرکز از بدن خارج شده و یا ازبین می رود ولی لازم است از تماس نزدیک با افراد خانواده و دوستان، به ویژه کودکان و خانم های باردار تا 18 ساعت بعد از تزریق خودداری شود.

• مایعات فراوان نوشیده شود تا باقی مانده مواد رادیواکتیو سریعتر از بدن خارج شود.

•در صورت شیردهی، تا 24 ساعت بعد از انجام تزریق از شیر دادن به کودک خودداری شود. بعد از 24 ساعت اولین شیر را دوشیده و دور ریخته سپس به کودک شیر داده شود.

تالیف: مهدیه سادات سید محبوب