کولیماسیون چند تیغه ای

با قرار گیری عضو بیمار زیر تیوپ اشعه ی ایکس ، اپراتور محدوده ی نوری را به حدااقل ترین حالت خود می رساند . میدان نوری  لامپ کولیماتور باید هم راستا با میدان اشعه باشد . محدوده ی نوری کمتر یعنی دوز کمتر هم برای بیمار و هم برای اپراتور ، محدوده ی نوری کمتر یعنی کاهش پرتو های اسکتر و افزایش کنتراست تصویر . اگر میدان نوری کولیماتور هم راستا با میدان اشعه نباشد که یکی از دلایل آن می تواند  جابه جایی آینه باشد  سبب می شود که اپراتور آن قسمتی که در نور می افتد را در تصویر به طور کامل نبیند و یا جاهایی از تصویر از دست برود برای جبران این مشکل دو راه پیش روی اپراتور قرار میگیرد یکی انتخاب فیلم بزرگ تر ( که ضرر اقتصادی دارد ) یکی باز کردن بیشتر میدان ( کاهش کنتراست و افزایش دوز ) .

برای هر تیوپ اشعه ی ایکس ، نور خروجی از لامپ کولیماتور و میدان اشعه ی ایکس بایستی منطبق بر هم باشند و حدود عدم تطابق آن ها 1+ و یا -1 درصد فاصله ی بین کانون تولید اشعه ایکس تا گیرنده ی تصویر پذیرفتنی است .

علت عدم تطابق میدان نوری و میدان اشعه می تواند به خاطر مستهلک بودن دستگاه ها ، سیستم کولیماتور ، سرویس و نگهداری نا مناسب دستگاه ، جاگذاری غیر اصولی آینه توسط تعمیر کاران ، دقت و کارکرد اپراتور دستگاه .باشد .

هم پوشانی میدان های نوری و میدان اشعه ی ایکس در رادیوتراپی و درمان سرطان اهمیت بیشتری پیدا می کند . به طوری که برای درمان بیماران سرطانی از شتاب دهنده ی خطی استفاده می شود که ۲۵ - ۴ مگا الکترون ولت انرژی دارد ، هدف رادیوتراپی از بین بردن تومور سرطانی است و ایجاد بیشترین دوز در محل سلول های سرطانی و کمترین دوز در بافت های سالم اطراف .

در کشور ما برای محدود سازی اشعه و کولیماسیون ، برای هر بیمار به طور مجزا قالب هایی از جنس الیاژ تنگستن ساخته می شود . اما این کار صرف نظر از هزینه سبب هدر رفت وقت و درگیری سازمان ها با هم شده است . امروزه از کولیماسیون های جدید تری در این بخش استفاده می شود . کولیماسیون های چند تیغه ای که با موازی سازی اشعه ایکس می توانند در لحظه برای هر بیمار استفاده شوند  کولیماتور چند تیغه ای  مجموعه ای از چندین تیغه می باشند که با حرکت به چپ و راست روی محور افقی شکل های دلخواه را ایجاد می نمایند . کولیماتور چند تیغه ای  مورد بحث معمولاً ۲۰ تا ۶۰ جفت تیغه داشته و دارای ویژگی های فیزیکی متفاوت در جنس، پهنا ، طول  و ضخامت تیغه می باشند . پهنای تیغه ها ممکن است متفاوت یا مساوی باشد، اما غالباً ۴ / ۰ تا ۱ سانتی متر در موقعیت ایزو سنتر است. هم چنین میدان دید کولیماتورها می تواند از ۴ ×۴ تا ۴۰ ×۴۰ سانتیمتر مربع متغیر باشد مهمترین کاربرد کولیماتور چند تیغه ای در پرتودرمانی ، فراهم سازی شکل تومور است .

نمونه اولیه کولیماتور چند تیغه ای بـرای اولـین بار در ایران در دانشکده مهندسی هسته ای دانشـگاه شـهید بهشتی طراحی و ساخته شد .به این روش درمان رادیوتراپی با شدت تعدیل یافته می گویند IMRT .

در دستگاه های رادیوتراپی الکترون ها توسط شتاب دهنده های خطی تولید شده و از همان الکترون ها برای درمان های پوستی و تومور های سطحی به کار برده می شود و یا با برخورد این الکترون ها به هدف ، تولید اشعه ی ایکس میکنند و از آن برای درمان تومور های عمیق تر استفاده می شود . شتاب دهنده های خطی دستگاه هایی هستند که با استفاده از امواج الکترومغناطیسی با فرکانس بالا، ذرات باردار مانند الکترون و پروتون را در یک استوانه فلزی به نام موجبر تا انرژی های بسیار باال شتاب می دهند. این الکترون ها و یا اشعه ایکس تولیدی تا رسیدن به سطح بیمار با کولیماتور اولیه، کولیماتورهای ثانویه، آجرهای سربی شکل دهنده میدان و سینی نگهدارنده آنها، فیلتر مسطح کننده، اتاقک یونیزاسیون و ستون هوای موجود در مسیر حرکت پرتو برخورد می کنند .

برای استفاده از کولیماسیون های چند تیغه ای حتما باید شتاب دهنده ی خطی با این کولیماسیون ها هماهنگ باشند و از این کولیماسیون ها برای هر دستگاهی و حتی برای هر نوع بیماری نمی توان استفاده کرد .