سی تی اسکن
حفاظت در برابر اشعه های یونیزان مخصوصا پرتو های x به دلیل کاربرد های متنوعی که دارند در رادیولوژی ، سی تی اسکن ، ماموگرافی و در فلورسکپی از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند .
استفاده از اخرین استاندارد ها سبب کاهش دوز در بیماران و افزایش کیفیت تصاویر می شود .
توجه ما در این مقاله استفاده از روش هایی جهت افزایش حفاظت و کاهش دوز بیماران در برابر دستگاه سی تی اسکن است .
توموگرافی کامپیوتری یا همان سی تی اسکن درسال 1972 توسط اقای هانسفیلد معرفی شد ، پیشرفت سریع این دستگاه چه از لحاظ کلینیکی و چه از لحاظ تکنیکی سبب شد تا کاربرد های متنوعی از جمله تصویر برداری سه بعدی ، سی تی اندوسکپی و سی تی انژیوگرافی و ... را در تصویر برداری پزشکی به خود بگیرد .
افزایش 67 میلیونی در درخواست های ازمون های سی تی در طول سال های 1980 تا 2007 در امریکا سبب افزایش نگرانی ها در خصوص پرتوگیری زیاد بیماران و کارکنان این بخش ها شد . به طوریکه 11%ازمون های تصویر برداری مخصوص ازمون های سی تی است ولی 70 % پرتوگیری های پزشکی ناشی از آزمون های سی تی است .
گرچه نتایج دوزیمتری های انجام شده از مراکز مختلف سی تی اسکن ، تفاوت هایی با یکدیگر دارند اما یک سی تی اسکن از قفسه ی سینه دوز پرتویی 400 برابر بیشتر از رادیوگرافی روتین ایجاد می کند .
دوزهای روتین مشاهده شده در سی تی بالاترین دوز های رادیوگرافی های ساده را تشکیل می دهند و این دوز ها اغلب یا نزدیک و یا بیشتر از دوز های سرطانی می باشند .
اصلا چرا با وجود این همه دوز جذبی زیاد در روش سی تی اسکن هم اکنون از این روش استفاده می شود ؟
همانند برش یک کیک و دیدن جزئیات آن می توان بدن انسان را نیز به صورت قطعه قطعه مشاهده کرد و جزئیات دقیق آن را رادیولوژیست ببیند دستگاه سی تی اسکن اسپیرال با اصولی مشابه رادیوگرافی ساده اما با کیفیت تصاویر بهتر راهی است که با آن میتوان تصاویر سه بعدی از بدن تهیه کرد .
در داخل این دستگاه پرتو ی x از بدن بیمار عبور کرده و پس از جذب در بدن مابقی آن به اشکار ساز رو به روی آن برخورد می کند . اشعه یونیزان در حال چرخش دور بیمار است .
پرتو های عبوری به سیگنال های الکتریکی تبدیل می شوند و پس از تغییراتی در کامپیوتر به CT number تبدیل می شوند و تصویر بدن بازسازی می شود .
چگونه این تکنولوژی به این جا رسید ؟
نسل اول
حتی خود اقای هانسفیلد هم فکر نمی کرد دستگاه اولیه EMI او بتواند انقدر پیشرفت کند . دستگاه EMI جز نسل اولی هاست . یک دسته اشعه ی باریک مدادی شکل و یک اشکارساز در حالی که موازی هم حرکت می کنند و بعد از تمام شدن محور z یک درجه حول محور چرخیده و دوباره این عمل تکرار می شود ( تا 180 درجه )
نسل دوم
برای کاهش زمان اسکن تعداد اشکار ساز ها بیشتر شد ( به 30 عدد رسید )و از اشعه ی بادبزنی شکل کوچک استفاده شد .
نسل سوم
حرکت خطی تیوب و اشکار ساز ها حذف شد و به جای آن در طی اسکن دائما در یک مسیر 360 درجه ای می چرخیدند و تعداد اشکار ساز ها نسبت به نسل دوم بیشتر شد ( تا 500 عدد ) این ها همه سبب کاهش زمان اسکن شدند .
نسل چهارم و پنجم نیز به همین منوال امادند و پیشرفت هایی داشتند تا به سی تی اسکن اسپیرال رسیدیم
استفاده از تکنولوژی های جدید در این دستگاه امکان چرخش دوار نامحدود را به آن داده است . و به این ترتیب مقدمات برای اولین اسکن های حجمی اماده شد .
در این نوع اسکن اطلاعات توسط چرخش مارپیچی تیوب و دتکتور به صورت حجمی جمع اوری شد و امکان بازسازی تصاویر به هر شکل و با مشخصات دو بعدی و سه بعدی فراهم گردید .
پارامتر های تاثیر گذار بر میزان دوز دریافتی در سی تی اسکن
1) اندازه بیمار ( کودکان با بزرگ سالان متقاوت هستند )
2) شدت جریان تیوب اشعه x که این جریان به علت شارش الکترون هاست
روش های موجود برای تعدیل دوز دریافتی در سی تی چیست ؟
یکی از این روش ها سیستم کنترل خودکار تابشی دهی است ، این روش که به صورت دستی نیز پیش از اسکن قابل تنظیم است ، شدت جریان را با توجه به اندازه بیمار تنظیم می کند.
KARLAو همکاران بیان کرده اند استفاده از سیستم کنترل خودکار تابشی دهی در راستای اگزیال در سی تی اسکن شکم مقدار دوز را 34.1٪ تا 44.9٪ بدون تغییر در نویز کاهش می دهد .
بیشترین تاثیر این سیستم در ناحیه ی قفسه ی سینه است . از محدودیت های این روش عدم حرکت بیمار حین تصویر برداری و قرار گرفتن دست بیرون از میدان تابشی است .
سیستم CBCT نیز در جهت کاهش دوز دریافتی بیماران توسعه یافت . در این سیستم ها به جای استفاده از باریکه ی مدادی شکل از باریکه ی مخروطی استفاده می شود . این سیستم بیشتر در ارتودنسی و جراحی های فک و صورت و ایمپلنت گذاری استفاده می شود و می توان تصاویر سه بعدی و برشی خوبی به رادیولوژیست بدهد .
در مطالعه ای دوز جذبی بیمار در تکنیک تصویر برداری سی تی در حدود 20 برابر تکنیک CBCT گزارش شده است که این خود اثباتی بر ادعای سازندگان این سیستم است .
نویسنده : محمد جواد انفرادی
